فرهنگ سیاسی نخبگان؛ زمانه‌ی برآمدن و برافتادنِ پهلوی‌اول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکترای روابط بین‌الملل دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی/ واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

نگارندگان با بررسی نقش فرهنگ سیاسی نخبگان دوره‌ی رضاشاه در ظهور و سقوط وی، در این مقاله، به این دستاورد نظری رسیدند که مؤلفه‌های مبتنی بر دو سطح مشروعیت‌بخشی به نظام و شرکت در فرآیندهای سیاست‌گذاری که آغشته به فرهنگ سیاسی محدود و غیردموکراتیک نخبگان سیاسی است از عوامل مؤثّر در برآمدن و فروپاشی نظام پهلوی‌اول بود. مؤلفه‌های غیردموکراتیک عبارتند از قهرمان‌پرستی، وفاداری به فرد به‌جای نهادهای سیاسی، اولویت منافع فردی در مقابل منافع ساختاری، بی‌اعتمادی سیاسی و روش حذف و تخریب در حلِّ اختلافات سیاسی. نگارندگان در نوشتار پیش‌ِرو با توجّه به الگوی نظری آلموند، چهره‌ای دیگر از فرهنگ سیاسی نخبگان‌ِ روزگارِ رضاخانی/ رضاشاهی را ترسیم نمودند. رویکردِ پژوهش، تبیینی و روش بررسی، اسنادی/ مقایسه‌ای است. برای دست‌یابی به داده‌ها، از روش کتابخانه‌ای بهره گرفته شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Political Culture of Elites of Reza Shah’s Era

نویسندگان [English]

  • Mohsen Khalili 1
  • Amir Abbasi Khoshkar 2
  • Majid Shamsadininejad 3
چکیده [English]

By examining the role of political culture of elites of Reza Shah’s era in his emerge and fall, the authors have reached this theoretical achievement that the components based on two levels of legitimization of the political system and participation in policy-making processes contaminated by the limited and non-democratic political culture of elites is one of factors for emerge and fall of Reza Shah. The non-democratic components include heroism, loyalty to personalities instead of political institutions, priority of personal interests against structural interests, political distrust and solving political disagreements through omission and destruction. Considering Almond’s theoretical pattern, the authors have depicted a different face of political culture of elites in the Reza Shah’s era. The approach is explanative and the method is documentary-comparative. The data were collected by using library method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Culture
  • elite
  • Reza Shah
  • emerge
  • fall
آبراهامیان، یرواند(1384)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه‌ی کاظم فیروزمند، حسن شمس‌آوری و محسن مدیرشانه‌چی، تهران: نشر مرکز.
آرنت، هانا(1366)، توتالیتاریسم، ترجمه‌ی محسن ثلاثی، تهران: جاویدان.
اسفندیاری بختیاری، ثریا(1371)، کاخ تنهایی، ترجمه‌ی نادعلی همدانی، تهران: مترجم.
اسناد وزارت خارجه بریتانیا، از سر رابرت کلایو به مستر آرتور هندرسن، گزارش مورخ نوزدهم مارس1935،FO 371/14542، اداره‌ی کل اسناد و تاریخ دیپلماسی، بخش اسناد تاریخی فارسی.
افشار، ایرج(1372)، زندگی طوفانی: خاطرات سیدحسن تقی‌زاده، تهران: انتشارات علمی.
اردلان، امّان‌الله(1372)، خاطرات حاج عزّالممالک اردلان: زندگی در دوران شش پادشاه، به‌کوششِ باقر عاقلی، تهران: نامک.
بشیریه، حسین(1370)، «توسعه و فرهنگ»، علوم سیاسی، سال دوم، شماره‌ی6.
بشیریه، حسین(1381)، دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران دوره‌ی جمهوری اسلامی، تهران: مؤسسه‌ی نگاه معاصر.
بهار، محمدتقی(1383)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی، جلد اول، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
بهنود، مسعود(1380)، کشتگان بر سر قدرت، تهران: نشر علم.
بولارد، ریدر ویلیام(1378) خاطرات سر ریدر ویلیام بولارد: نامه‌های خصوصی و گزارش‌های محرمانه به‌انضمام شرح‌حال رجال عصر پهلوی، ترجمه‌ی غلامحسین میرزاصالح، تهران: طرح نو.
بولارد، ریدر ویلیام؛ مونت‌اسکراین، کلارمونت(1362)، شترها باید بروند، ترجمه‌ی حسین ابوترابیان، تهران: نشر نو.
پای، لوسین(1370)، «فرهنگ سیاسی و توسعه‌ی سیاسی»، ترجمه‌ی مجید محمدی، نامه‌ی فرهنگ، شماره‌ی60.
پوجی، جان‌فرانکو(1380)، تکوین دولت مدرن، ترجمه‌ی بهزاد باشی، تهران: نشر آگاه.
تبریز(روزنامه)، شماره‌ی32، 4 آبان1304، اداره‌ی کل اسناد و تاریخ دیپلماسی، بخش اسناد تاریخی فارسی.
تلگرام کرنفلد، شماره‌ی69،107/002، 891، مورخ 8اکتبر 1922، برگرفته از کتابِ محمدقلی مجد(1390)، از قاجار به پهلوی بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا 1298-1309شمسی، ترجمه‌ی رضا مرزانی و مصطفی امیری، چاپ دوم، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
تلگرام کرنفلد، شماره‌ی42، 1248/00، 891، مورخ 9 اکتبر1923، برگرفته از کتابِ محمدقلی مجد(1390)، از قاجار به پهلوی بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا 1298-1309شمسی، ترجمه‌ی رضا مرزانی و مصطفی امیری، چاپ دوم، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
جعفرقلی‌خان سردار بهادر(1378)، خاطرات سردار اسعد بختیاری، به‌کوشش ایرج افشار، تهران: اساطیر.
چراغعلی پهلوی به رییس ارکان حرب کل قشون، 15آذرماه 1304، اسناد وزارت جنگ، شماره‌ی 11، اداره‌ی کل اسناد و تاریخ دیپلماسی، بخش اسناد تاریخی فارسی.
دال، سیونگ‌یو(1381)، فرهنگ سیاسی و توسعه‌ی سیاسی: مطالعه‌ی تطبیقی ایران و کره‌ی‌جنوبی، تهران: نشر خانه‌ی سبز.
دولت‌آبادی، یحیی(1371)، حیات یحیی، جلد چهارم، چاپ ششم، تهران: عطار و فردوس.
ذاکرحسین، عبدالرحیم(1377)، ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیت: دوران بازگشت به حکومت فردی(1320-1304)، جلد دوم، تهران: دانشگاه تهران.
رضاخان به حاکم نظامی ‌اصفهان، 23اسفند1301، اسناد وزارت جنگ، اداره‌ی کل اسناد و تاریخ دیپلماسی، بخش اسناد تاریخی فارسی.
روزنامه‌ی طوفان، سال دوم، شماره‌ی15، 16میزان 1301شمسی، برگرفته از کتابِ غلامعباس مصلی‌نژاد(1383)، جمهوری‌خواهی در ایران، تهران: قومس.
روزنامه‌ی ناهید، 18 فروردین1307، اداره‌ی کل اسناد و تاریخ دیپلماسی، بخش اسناد تاریخی فارسی.
ستاره‌ی ایران، شماره‌ی 73، کابینه-دموکراسی، یکشنبه 9صفرالمظفر 1336، 24نوامبر 1917، اداره‌ی کل اسناد و تاریخ دیپلماسی، بخش اسناد تاریخی فارسی.
سرپرسی لورن به مارکویس کرزون کدلستون، تهران، 28دسامبر 1923، شماره‌ی527، وزارت‌خارجه‌ی بریتانیا، مکاتبات محرمانه‌ی1957-1899، بایگانی عمومی، اداره‌ی کل اسناد و تاریخ دیپلماسی، بخش اسناد تاریخی فارسی.
سریع‌القلم، محمود(1390)، اقتدارگرایی ایران در عهد قاجار، تهران: فرزان روز.
سینایی، وحید(1384)، دولت مطلقه، نظامیان و سیاست در ایران، تهران: کویر.
شریف‌کاشانی، مهدی(1362)، واقعیات اتفاقیه در زمان ما، جلد اول، تهران: نشر تاریخ ایران.
صدر، محسن(1364)، خاطرات صدرالاشراف،تهران: وحید.
فردوست، حسین(1370)، ظهور و سقوط پهلوی، تهران: اطلاعات.
فروم، اریک(1360)، انقلاب امید، ترجمه‌ی مجید روشنگر، چاپ دوم، تهران: مروارید.
فروم، اریک(1368)، جامعه‌ی سالم، ترجمه‌ی اکبر تبریزی، چاپ سوم، تهران: بهجت.
قشون، شماره‌ی اول، اول اسفند1300، برگرفته از کتاب تاریخ معاصر ایران، کتاب نهم مجموعه مقالات ویژه‌نامه‌ی شهید مدرس(1374،)، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات فرهنگی.
کاتوزیان، محمدعلی(1379)، دولت و جامعه در ایران: انقراض قاجار و استقرار پهلوی، ترجمه‌ی حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
کاتوزیان، محمدعلی(1386)، اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله‌ی پهلوی، ترجمه‌ی محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، چاپ سیزدهم، تهران: نشر مرکز.
کاظمی، علی‌اصغر(1374)، بحران نوگرایی و فرهنگ سیاسی در ایران معاصر، تهران: قومس.
گروه پژوهشی جامی(1381)، گذشته چراغ راه آینده است، تهران: ققنوس.
گزارش گوتیلب،137/A 51، 891، مورخ2دسامبر 1923، برگرفته از کتابِ محمدقلی مجد(1390)، از قاجار به پهلوی بر اساس اسناد وزارت‌خارجه آمریکا 1298-1309شمسی، ترجمه‌ی رضا مرزانی و مصطفی امیری، چاپ دوم، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
گزارش بولارد به وزارت‌خارجه، وخا371-27251- ای4712، 25/5/1320، برگرفته از کتاب انور خامه‌ای(1378)، سال‌های پرآشوب: پژوهش در تاریخ معاصر ایران بر بنیاد اسناد ازطبقه‌بندی‌خارج‌شده‌ی انگلستان، آمریکا و ایران، بخش دوم، تهران: فرزان‌روز.
گزارش بولارد به وزارت‌خارجه‌ی انگلیس، وخا371-27230-ای 27151، 18/4/1320، برگرفته از کتاب انور خامه‌ای(1378)، سال‌های پرآشوب: پژوهش در تاریخ معاصر ایران بر بنیاد اسناد ازطبقه‌بندی‌خارج‌شده‌ی انگلستان، آمریکا و ایران، بخش دوم، تهران: فرزان‌روز.
گزارش ریدر بولارد به وزارت‌خارجه، وخا371-27235، 12/6/1320، برگرفته از کتاب انور خامه‌ای(1378)، سال‌های پرآشوب: پژوهش در تاریخ معاصر ایران بر بنیاد اسناد ازطبقه‌بندی‌خارج‌شده‌ی انگلستان، آمریکا و ایران، بخش دوم، تهران: فرزان‌روز.
گزارش فصلی کرنفلد از1جولای تا 30سپتامبر1923، 1255/00، 891، مورخ 20اکتبر1923، برگرفته از کتابِ محمدقلی مجد(1390)، از قاجار به پهلوی بر اساس اسناد وزارت‌خارجه آمریکا 1298-1309شمسی، ترجمه‌ی رضا مرزانی و مصطفی امیری، چاپ دوم، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
گلشاییان، عباسقلی(1377)، گذشته‌ها: اندیشه‌های زندگی یا خاطرات من، تهران: آشتیانی.
متین‌دفتری، هدایت‌الله(1370)، خاطرات یک نخست‌وزیر، به‌کوشش باقر عاقلی، تهران: علمی.
مخبرالسلطنه‌ی هدایت، مهدی‌قلی(1363)، خاطرات و خطرات، تهران: زوار.
مدرس و مجلس: نامه‌ها و اسناد(1373)، سند شماره‌ی86، تهران: مؤسسه‌ی پژوهش و مطالعات فرهنگی.
مذاکرات مجلس شورای ملّی، دوره‌ی چهارم، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، بخش مشروح مذاکرات، مشروح مذاکرات مجلس شورای ملّی، نگاه کنید به تارنمای http://www.ical.ir.
مذاکرات مجلس دوازدهم، 25شهریور1320، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، بخش مشروح مذاکرات، مشروح مذاکرات مجلس شورای ملّی، نگاه کنید به تارنمای http://www.ical.ir.
مستوفی، عبدالله(1386)، شرح زندگانی من، جلد دوم، تهران: هرمس.
مصلی‌نژاد، غلامعباس(1389)، فرهنگ سیاسی ایران، تهران: فرهنگ صبا.
ملایی توانی، علیرضا(1381)، مجلس شورای ملّی و تحکیم دیکتاتوری رضاشاه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
میرزاصالح، غلامحسین(1387)، فروپاشی قاجار و برآمدن پهلوی، تهران: نگاه معاصر.
میلسپو، آرتور(1385)، مأموریت آمریکایی‌ها در ایران، ترجمه‌ی حسین ابوترابیان، چاپ سوم، ،تهران: پیام.
Almond, Gabriel, & Verba, Sidney (1968), the Civic Culture: Political Attitudes and Democracy in Five Nations, Michigan: Ann Arbor.
Ashraf, Ahmad (1971), Iran: Imperialism, class and modernization from above, New York: New School for Social Research.
Ghods, M.Reza (1989) Iran in the Twentieth Century, Colorado: Lynne Rienner Pub.