استراتژی جنگ و رفتار سیاست خارجی: در آمدی بر تبیین فرایند و فرجام جنگ ایران و عراق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تهران

2 دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

استراتژی ایران در جنگ، به ویژه پس از آزادسازی خرمشهر، ظاهراً اقدامات جنگی را تا جایی تجویز می کرد که مکمل و مددکار یک دیپلماسی موثر برای پایان بخشیدن پیروزمندانه به جنگ باشد. در عمل اما روند مواضع و اقدامات سیاست خارجی ایران از تمایل و اراده صریحی برای به جریان انداختن فرایند سیاسی خاتمه جنگ حکایت نمی کرد. در این مقاله، با تدارک یک چارچوب تحلیلی ترکیبی،  که آن را تحلیل «گفتمانی ـ راهبردی» نامیده ایم، به بررسی این موضوع پرداخته ایم. دلیل انتخاب این چارچوب  به ماهیت دو گانه جنگ  و فرایند تصمیم گیری های مرتبط با آن برمی گردد. جنگ از یک سو با منطق گفتمانی انقلاب پیوستگی داشت و از سوی دیگر از منطق راهبردی سیاست تأثیر می پذیرفت. استدلال اصلی مقاله این است که موازنه میان این دو منطق، منجر به بحران در حوزه استراتژی جنگ شد. نشانه مهم این بحران، بن بست تصمیم گیری درباره روش و زمان مناسب خاتمه جنگ بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

War Strategy and Foreign Policy Behavior: an introduction on explaining the process and outcome of Iran-Iraq war

نویسندگان [English]

  • Iraj Hemmati 1
  • Abolfazl Delavari 2
چکیده [English]

Iran's strategy in the war, particularly after liberating Khoramshahr, apparently justified war measures to the degree that complete and aid efficient diplomacy for terminating war in a victorious way. But in practice, the trend of stances and measures of Iranian foreign policy did not indicate explicit inclination towards launching the foreign policy process or terminating the war.  In this article, we have examined the subject by providing a combined analytical framework which we call it "strategic discourse". The reason for choosing this framework related to the dual nature of war and its decisions. On the one hand, the war had a tie with revolutionary discourse and on the other hand, it was influenced by the logic of political strategy. The main argument of this article is that the balance between these two logics culminated in crisis in war strategy. The significant sign of this crisis was the deadlock of decision-making about suitable method and time of terminating the war.

کلیدواژه‌ها [English]

  • strategy
  • foreign policy behavior
  • discursive logic of war
  • strategic logic of war
فارسی:
1. اردستانی، حسین (1381)، " ایران، تعامل جنگ و سیاست خارجی"، نگین ایران(فصلنامه مطالعات و تحقیقات جنگ)، سال اول، شماره سوم.
2. ــــــــــ ، تأثیر عوامل سطح داخل بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (1368-1358) (1385)، پایان­نامه دکتری رشته علوم سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی.
3. ـــــــــ (گردآورنده) (1387)، روزشمار جنگ ایران و عراق ـ کتاب پنجاه­ودوم: تکاپوی جهانی برای توقف جنگ، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، چاپ دوم.
4. اتفاق­فر، فرشته السادات و صادق زیباکلام (1387)، هاشمی بدون روتوش (پنج­سال گفتگو با آیت­الله­هاشمی رفسنجانی)، چاپ سوم، تهران: انتشارات روزنه.
5. افتخاری، اصغر(1383)، "در باب جنگ؛ معنا و مقام جنگ در گفتمان­های امنیتی معاصر"، در فصلنامه راهبرد دفاعی، سال دوم، شماره پنجم.
6. البرزی، محمدرضا (1367)، ارزیابی تحول دیپلماسی در قرن بیستم، تهران: نشر سفیر.
7. ایوانز، گراهام و جفری نونام(1381)، فرهنگ روابط بین­الملل، ترجمه حمیرا مشیرزاده و دکتر حسین شریفی،تهران: نشر میزان.
8. پوستین­چی، زهره(1389)، نشانه­شناسی فرهنگ سیاسی مقاومت در دفاع مقدس، نگین ایران (فصلنامه مطالعات جنگ ایران و عراق)، سال نهم، شماره سی­وچهارم.
9. ترک­زهرانی، مصطفی(1381)، تصمیم گیری مبتنی بر نظم دوم و پایان جنگ ایران و عراق، پایان نامه دکتری، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
10. حسینی­زاده، سیدمحمدعلی(1385)، اسلام سیاسی در ایران، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
11. درودیان، محمد (1384)، روند پایان جنگ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
12. ـــــــــــ (1386) نقد و بررسی جنگ: گزینه­های راهبردی جنگ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
13. دژپسند، فرهاد و حمیدرضا رئوفی (1387)، اقتصاد ایران در جنگ تحمیلی، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز اسناد دفاع مقدس (مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ).
14. دکوئیار، خاویر پرز (1379)، به سوی صلح، ترجمه حمید رضا زاهدی، تهران: انتشارات اطلاعات.
15. دهقانی فیروزآبادی، جلال (1388)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).
16. رشید، غلامعلی (1385)، مقدمه گزارش میزگرد راویان جنگ با عنوان "مروری بر گفتمان اقناعی در مدیریت جنگ مردمی"، نگین ایران (فصلنامه مطالعات جنگ ایران و عراق)، شماره 19، سال پنجم.
17. ـــــــــ (1386)، "پیش­درآمدی بر سقوط فاو"، نگین ایران (فصلنامه مطالعات جنگ ایران و عراق)، سال ششم، شماره بیست­ویکم.
18. رضایی، محسن (مصاحبه تنظیم شده)، روزنامه اعتماد، شماره 1224، 8/7/1385، صفحه اول.
زهدی، یعقوب (1383)، "راهبرد دفاعی و سیر تحول آن در جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال دوم، شماره چهارم، تابستان 1383.
19. ظریف، محمدجواد، (19/12/1387) مصاحبه با ایرج همتی و داود صفایی­فسخودی.
20. علایی، حسین (1391)، روند جنگ ایران و عراق، جلد اول، تهران: نشر مرز و بوم.
21. فرکلاف، نورمن (1379)، «تنازع و خلاقیت در گفتمان: گفتمان تاچریسم»، در تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه محمدجوادغلامرضا کاشی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها.
22. کاشی، محمدجوادغلامرضا(1384)، "نقد و نظری دیگر به گفتمان جنگ درگفتگو با دکترکاشی"، نگین ایران (فصلنامه مطالعات جنگ ایران و عراق) شماره دوازدهم.
23. لطف­الله­زادگان، علیرضا (1373)، روزشمار جنگ ایران و عراق، جلد یازدهم: هویزه، آخرین گام­های اشغالگر، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
24. ـــــــــــ (1381)، روزشمار جنگ ایران و عراق، جلد بیستم: عبور از مرز، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
25. مختاری، مجید (1381)، "استراتژی­های کشور در جنگ هشت­ساله"، نگین ایران (فصلنامه مطالعات جنگ ایران و عراق)، سال اول، شماره دوم.
26. ملیکن، جنیفر (1385)، "مطالعه گفتمان در روابط بین­الملل: نقد پژوهش و روش"، ترجمه حمیرا مشیرزاده،مجله پژوهش حقوق و سیاست، شماره21.
27. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، صحیفه امام (مجموع آثار امام خمینی (س))، جلد 21، پاییز1378.
28. ونت، الکساندر (1384)، نظریه اجتماعی سیاست بین­الملل، ترجمه حمیرا مشیرزاده، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی وزارت امور خارجه.
29. ولی­پور، سیدحسین (1383)،گفتمان­های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
30. هاشمی رفسنجانی، اکبر (1382)، مصاحبه روزنامه کیهان با آیت­الله هاشمی رفسنجانی، نگین ایران (فصلنامه مطالعات و تحقیقات جنگ) دوره 2، شماره 7، ص­ص101 82.
 
31. ــــــــــ (1389)، دفاع و سیاست: کارنامه و خاطرات سال 1366، به اهتمام علیرضا هاشمی، تهران: دفتر نشر معارف انقلاب.
32. هالستی، کی.جی(1383)،" جنگ و نظریه بین­المللی در جهان سوم"، ترجمه عبدالمجید حیدری، نگین ایران (فصلنامه مطالعات جنگ ایران و عراق)، سال سوم، شماره نهم.
33. های، کالین (1385)، درآمدی انتقادی بر تحلیل سیاسی، ترجمه احمد گل­محمدی، نشرنی.
انگلیسی:
1. Chubin, Shahram and Charles Tripp(1986),Iran and Iraq at War. I.B.Tauris& Co Ltd.
2. Chubin, Shahram(1990), "Iran and the War: From Staemate to Cease-fire" ,inMironRezun, ed., Iran at the Crossroad: global relations in a turbulent decade, Colorado: Westview Press.
3. Jurgensen, Marianne and Louise j.Philips (2002), Discourse Analysis as Theory and Method, London:Sage publication.
4. Maloney, Suzanne(2002), “Identity and Change in Iran’s Foreign Policy” in ShiblyTelhami and Michael Barnet eds., Identity and Foreign Policy in the Middle East, cornell paperback.
5. Laclau, Ernesto(2005), On Populist Reason, London:Verso.
6. Strachan,Hew(2007), “Clausewitz and Dialectics of War”, in Clausewitz in the Twenty-First. Edited by Hew Strachan and Andreas Herberg-Roth. Oxford university press.