نسبت آرمان و واقعیت در اندیشة سیاسی زرتشت، مانی و مزدک در دورة ساسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای علوم سیاسی، گرایش اندیشه سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

این مقاله بر آن‌ است تا نسبت میان «آرمان» و «واقعیت» را در اندیشة زرتشت، مانی و مزدک مورد واکاوی قرار دهد. اندیشه ‌های زرتشت مبنای شکل‌گیری دولت ساسانی و حرکت تأسیسی اردشیر بابکان بود. مانی و مزدک که در دورة ساسانیان ظهور می ‌کنند، در تقابل با ساسانیان قرار گرفته و با ‌وجود همکاری قباد با مزدک و شاپور دوم با مانی، به‌ دلیل عدم هماهنگی میان آرمان و واقعیت در اندیشه مانی و مزدک، این دو اندیشه به‌ حاشیه رانده شده و شکست ‌خورند. در حالی‌که، هم‌وندی ارگانیگ میان «اسطوره و قدرت» و «آرمان و واقعیّت» در اندیشة زرتشت وجود داشت؛ امری که موجب باقی ‌ماندن اندیشه زرتشتی‌ به‌عنوان گفتمان غالب آن روز شد. مانی و مزدک، نه تنها با حاکمیت ساسانی ناهماهنگ بودند، بلکه از آن، با ساخت ارزشی و فرهنگی ایران آن‌روز سازگاری نداشتند و نتوانستند در ایران پایایی و مانایی قوام‌ بخشی داشته باشند. بدین ‌سان پرسش اصلی این نوشته آن است که چه نسبتی میان آرمان و واقعیت در گفتمان ‌های زرتشتی‌، مانوی و مزدکی وجود دارد. فرضیه آن است که رابطة آرمان و واقعیت در گفتمان زرتشتی، رابطه‌ ای هم‌ساز و از آن سو در گفتمان مانوی و مزدکی رابطه‌ای ناهم‌ساز است. برای آزمون این فرضیه که به روش توصیفی-تاریخی انجام می‌شود، ابتدا بحثی نظری دربارة آرمان و واقعیت صورت خواهد گرفت. آنگاه شرایط امکان ظهور آرمان یا اسطوره را در سه مکتب فکری فوق ‌الذکر بررسی خواهیم کرد و در نهایت نسبت این مفاهیم دوگانه-آرمان و واقعیت- را در مکاتب مذکور مورد سنجش قرار خواهیم داد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

THE CORRELATION BETWEEN UTOPIA AND REALITY IN ZOROASTRIANISM, MANICHAEISM AND MAZDAKISM AT THE SASSANIAN AGE

نویسندگان [English]

  • Mohsen Solgi 1
  • Shoja’ Ahmadvand 2
چکیده [English]

The article is trying to study the correlation between ideal, myth and power in the ideology of Zoroaster, Mani, and Mazdak. Zoroaster's thoughts led to form Sassanian Empire and the royal movement of Ardeshir Babakan. Mani and Mazdak who appeared as well known figures during the Sassanian period opposed to the empire. They benefited Qobad and Shahpour's support respectively. However, because of the lack of synergistic relationship between utopia and reality in their ideology, they failed and marginalized.On the other hand, there was a synergistic relationship between utopia and reality in Zoroastrianism, so it remained eternal and continued strong during the time. In addition to the disagreements with the Sassanian Empire, Mani and Mazdak's thoughts were in contradiction with Iran’s culture and social values on those days. So they could not last long.Thus, in this paper, we are seeking to answer the question of what connections there are between utopia and reality in the thoughts of Zoroastrianism, Manichaeism, and Mazdakism. Our hypothesis is that the relation between utopia and reality in Zoroastrianism is more synergistic than Manichaeism and Mazdakism.The research applied analytical and descriptive approaches as well as historical studies. For this purpose, a theoretical framework about utopia and reality is firstly presented. Then the conditions necessary for the emergence of utopia in three schools of thought is reviewed. Finally, the connection of this binary concept – utopia and reality – at these schools of thought is tested.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Myth
  • Power
  • Utopia
  • Zoroastrianism
  • Manichaeism
  • Mazdakism
  • Sassanian
- احمدوند، شجاع و اسلامی روح‌اله، اندیشة سیاسی در ایران باستان، تهران، انتشارات سمت، 1396
-          الیاده، میرچا، اسطوره و واقعیت، ترجمه مانی صالحی علامه، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، 1391،چاپ اول
-          کستلر، آرتور، خوابگردها، ترجمة منوچهر روحانی، تهران، انتشارات امیرکبیر، ترجمة کامران حبیبی، 1388
-          گیرشمن، رومن، تاریخ ایران از آغاز تا اسلام، ترجمة دکتر محمد معین، تهران، مؤسسه انتشارات نگاه، 1386، چاپ اول
-          لش، اسکات، جامعه‌شناسی پست‌مدرنیسم، ترجمة حسن چاوشیان، تهران، نشر مرکز، 1383، چاپ سوم
-          لاهوری، محمداقبال، سیر فلسفه در ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1387، چاپ ششم
-          شایگان فر، حمیدرضا، نقد ادبی (معرفی مکاتب نقد همراه با نقد و تحلیل متونی از ادب فارسی)، تهران، 1384 
-          صفا، ذبیح الله، حماسه‌سرایی در ایران، تهران، امیرکبیر، 1352
-          ویدن گرن، گئو، دین‌های ایران باستان، ترجمة دکتر منوچهر فرهنگ، تهران، انتشارات آگاهان دیده، 1377
-          ویدن گرن، گئو، فئودالیسم در ایران باستان، هوشنگ صادقی، تهران، نشر قطره، 1378
-          لوکونین، ولادیمیر گریگورویچ، تمدن ایران ساسانی، ترجمة عنایت الله رضایت، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، 1372
-          قدیانی، عباس، تاریخ فرهنگ و تمدن ایران در دوره ساسانی، تهران، انتشارات فرهنگ مکتوب،1384
-     رضایی راد، محمد، مبانی اندیشه در خرد مزدایی (اندیشة سیاسی در ایران پیش از اسلام)، تهران، انتشارات طرح نو، 1378
-  زرین کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران (1) ایران قبل از اسلام-کشمکش با قدرت‌ها، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1368
- مینوی، مجتبی، نامة تنسر به گشنسب، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی،1354
- محمدزاده، محمدجعفر، بیداری در باغ مومیایی: پژوهشی مقایسه‌ای در شناخت شاهنامه، تهران، نشر امرود، 1391
- شاکد، شائول، «گرایش‌های رازورزانه در کیش زردشتی»، در: ایران زرتشتی تا اسلام، ترجمة مرتضی ثاقب فر، ققنوس، 1382
- زارع، احمد و سلگی، محسن، تحلیل گفتمانی نامة تنسر (درآمدی بر اندیشة سیاسی عصر ساسانی)، دوفصلنامه پژوهشی دانش سیاسی، سال هشتم، شماره دوم، پیاپی16، پاییز و زمستان 1391
- ابن اثیر، عزالدین، تاریخ کامل، ترجمة محمد حسین روحانی، ج۲، تهران، نشر اساطیر، ۱۳۷۴
 
- ناطق، ناصح، بحثی دربارة مانی و پیام او، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1357
- آلبری، چارلز رابرت سسیل، زبور مانوی، ترجمة ابولقاسم اسماعیل‌پور، تهران، انتشارات اسطوره، 1388
- جکسون، آبراهام ویلیامز، پیرامون اشارة تلویحی به مانی در دینکرد، در: کشاکش‌های مانوی-مزدکی در ایران عهد ساسانی، به کوشش ملیحه کرباسیان و محمد کریمی زنجانی اصل،تهران،اختران، 1384، چاپ اول
- تفضلّی،احمد، ملاحظاتی دربارة مزدک نامگ دروغین، ترجمة محمد کریمی در: کشاکش‌های مانوی-مزدکی در ایران عهد ساسانی، به کوشش ملیحه کرباسیان و محمد کریمی زنجانی اصل،تهران،اختران، 1384، چاپ اول
- شکی، منصور، درست دینان، در: کشاکش‌های مانوی- مزدکی در ایران عهد ساسانی، به کوشش ملیحه کرباسیان و محمد کریمی زنجانی اصل،تهران، اختران، 1384، چاپ اول
 - دریایی، تورج، شاهنشاهی ساسانی، ترجمة مرتضی ثاقب‌فر، تهران، انتشارات ققنوس،1392، چاپ ششم
- پورداود، ابراهیم، اوستا، نامه مینوی آیین زرتشت، تهرن، سازمان انتشارات فروهر، 1353
- هاشمی‌نژاد، قاسم، کارنامة اردشیر بابکان، تهران، نشر مرکز، 1385، چاپ سوم
- عباس، احسان، عهد اردشیر، محمدعلمی امام شوشتری، تهران، انتشارات انجمن آثار ملّی، 1348