سعدی و سنّت‌های فکری سازنده ی عرف سیاسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی

2 استاد علوم سیاسی

چکیده

شعر فارسی یکی از حوزه­ های مهم زبانی در تاریخ اندیشه ایرانی است که گفتار و آموزه­ های سیاسی در آن بازتاب یافته­ اند. یکی از چهره­ های پراهمیت در تاریخ ادب فارسی که در به نظم آوردن آموزه‌های سیاسی کوشیده، سعدی است. یکی از مهم­ترین مباحث برای فهم گفتار سیاسی سعدی را می­توان فهم سنّت­های فکری در دوران وی دانست؛ چراکه سعدی را بر آن می­داشته است که برای جریان­ها و مسائل سیاسی آن زمانه در قالب قبول، رد یا تردید، تأثیر و تأثر و درگیر بودن، بدان­ها پاسخ بدهد. پژوهش حاضر بر اساس این دغدغه با روشِ خوانشِ قصد­ گرای ِاسکینر برای کشفِ نیّت سعدی؛ محیط فکری و جهان ذهنی آن دوران را که در این پژوهش با سنّت فکری از آن یادشده است، مورد تدبر قرار می­دهد. دلیل این است که دانسته شود در محل بحث­های فکری و سیاسی که درون سنّت­های فکری وجود داشته است چه گونه اندیشیدن رخ نموده و پرسش و پاسخ، ارائه و تجویز، استدلال و استنباط جلوه­گری می­کرده است؛ بنابراین پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که سنّت­های فکری سازنده­ی عرف سیاسی دوران سعدی را چه گونه می­توان تفسیر نمود؟ در این راستا فرضیه­ ای که برای این پژوهش طرح‌شده آن است که با توجه به سنّت‌های فکری گذشته ایران و زمینه تاریخی قرن هفتم؛ اندرزنامه نویسی، یاسای مغول، نظریه خلافت اهل سنّت، سنّت فکری تصوّف، نظریه امامت شیعه و تاریخ‌نگاری به‌عنوان مهم­ترین سنّت­های فکری عصر سعدی، عرف سیاسی زمانه‌ی وی را ساخته ­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

SA'ADI AND CONSTRUCTIVE INTELLECTUAL TRADITIONS OF POLITICAL CONVENTIONS

نویسندگان [English]

  • Mohammad Khorshidi 1
  • Seyed Sadegh Haghighat 2
چکیده [English]

Persian poetry is among significant domains in Iranian history of thought in which political teachings are reflected. Sa'adi is considered as an important figure in Persian literature history who has attempted in versifying political teachings. The most important point in understanding Sa'adi’s political discourse is to understand his era’s intellectual traditions because they made him accept, reject, or affect his period’s political issues. Having this concern in mind and using Skinner’s intention methodology to discover Sa'adi’s intention, the present study attempts to study Sa'adi period’s worldview and intellectual milieu that is here referred to as intellectual traditions. The researchers are going to discover how thinking was appeared at the intellectual and political discussions being present within the intellectual traditions and how question and answer, proposition and prescription, reasoning and deduction were manifested. Thus, the main research question is how Sa'adi period’s constructive intellectual traditions of political conventions could be interpreted? The hypothesis of the present study is that regarding Iran’s past intellectual traditions and the 7th century’s historical context, advices for princes, Mongol Yassa, the Sunni theory of Caliphate, Sufism intellectual tradition, the Shiite theory of Imamate, and historiography as the most important political traditions of Sa'adi period constitute the political conventions of his era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sa'adi
  • Political Thought
  • Iran
  • Legitimacy
  • Political Power
  • Advices for Princes
- آزادی، محمد کریم، تعلیم و تربیت از دیدگاه سعدی-(شیراز: راهگشا، چاپ اول،1373).
- ابراهیم حسن، حسن، تاریخ سیاسی اسلام از سلاجقه تا سقوط دولت موحدین (667 ـ 429 ه)، ترجمه عبدالحسین بینش،4 ج، ج 4، بخش اول-(تهران: موسسه فرهنگی آرایه، چاپ اول، 1374).
- ازغندی، علیرضا، اندیشه­های سیاسی سعدی-(تهران: قومس، چاپ اول،1391).
- اسکینر، کوئنتین، بنیاد­های اندیشه­ی سیاسی مدرن، ترجمه‌ی کاظم فیروزمند، 2 ج، ج 1-(تهران: انتشارات آگاه، چاپ اول، 1393الف).
- ــــــــــــــــــــ، بینش­های علم سیاست، ترجمه­ی فریبرز مجیدی، 3 ج، ج 1-(تهران: انتشارات فرهنگ جاوید، چاپ اول، 1393ب).
- ــــــــــــــــــــ، ماکیاولی، ترجمه دکتر عزت‌الله فولادوند-(تهران: انتشارات طرح نو، چاپ ششم،1389).
- اسلامی ندوشن، محمد، چهار سخنگوی وجدان ایران-(تهران: نشر قطره،1391).
- اشپولر، برتولد و (دیگران)، تاریخ‌نگاری در ایران، ترجمه یعقوب آژند-(تهران: نشر گستره، چاپ اول، 1380).
- ـــــــــــــــــ، تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود آفتاب-(تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم، 1374).
- برزگر، ابراهیم، تاریخ تحول دولت در اسلام و ایران-(تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، چاپ هشتم، پاییز 1390).
- بهار، محمدتقی، سبک‌شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی، 3 ج، ج 1-(تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ دوازدهم، 1391).
- بیانی (اسلامی ندوشن)، شیرین، دین و دولت در ایران عهد مغول، 3 ج، ج 1– (تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ چهارم، 1389).
- تویسرکانی، قاسم، سخن سعدی-(تهران: شرکت سهامی طبع کتاب،1372).
- جاوید، محمدجواد، نظریه‌ی دولت در فقه اهل سنت تألیف دکتر عبدالرازق احمد، ترجمه حامد کرمی و داود محبی-(تهران: انتشارات کتاب همگان با همکاری نشر میزان، چاپ دوم، بهار 1392).
- جعفریان، رسول، تاریخ ایران اسلامی از یورش مغولان تا زوال ترکمانان (قرن هفتم تا نهم هجری)-(تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ دوم، 1381).
- ــــــــــــــــــــ، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی-(تهران: نشر علم، چاپ اول، 1386).
- حاکمی، اسماعیل، آیین فتوت و جوانمردی-(تهران: انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1382).
- حسینی، ناصرالدین‌شاه، سیر فرهنگ در ایران-(قزوین: دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، چاپ اول، پاییز 1372).
- حضرتی، حسین، دانش تاریخ و تاریخ‌نگاری اسلامی، تهیه‌ی مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم (علیه‌السلام)-(قم: مؤسسه بوستان کتاب قم، چاپ اول، 1382).
- حیدری نیا، صادق، شهریار ایرانی: دیباچه‌ای بر نظریه‌ی سیاست در ایران-(تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه‌ی علوم انسانی، چاپ اول، 1386).
- خالقی، علی، اندیشه‌ی سیاسی شیعه در عصر ایلخانان-(تهران: مرکز سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها، تحقیق و توسعه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، چاپ اول، بهار 1395).
- دشتی، علی، قلمرو سعدی-(تهران: انتشارات زوار، چاپ اول، تابستان 1390).
- رجبی، پرویز، سده‌های گمشده (تاریخ دوره اسلامی ایران) آشتی با تاریخ (اتابکان له‌له شاهان خوارزمشاهیان)، 5 ج، ج 5-(تهران: نشر پژواک کیوان، چاپ اول، 1389).
- ریپکا (و دیگران)، یان، تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه، ترجمه عیسی شهابی-(تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم، زمستان 1385).
- ریپکا یان با همکاری کلیما، اوتاکار (و دیگران)، تاریخ ادبیات ایران، ترجمه ابوالقاسم سری،2 ج، ج 1-(تهران: انتشارات سخن، چاپ اول، 1383).
- ریاض، محمد، فتوت نامه: تاریخ، آیین، آداب‌ورسوم، به انضمام رساله فتوتیه علی همدانی، به اهتمام عبدالکریم جریزه دار-(تهران: انتشارات اساطیر، چاپ دوم،1382).
- زرین‌کوب، عبدالحسین، تاریخ در ترازو-(تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم، 1370)
- ـــــــــــــــــــــ، از گذشته‌ی ادبی ایران: مروری بر نثر فارسی، سیری در شعر فارسی با نظری بر ادبیات-(تهران: انتشارات سخن، چاپ دوم، 1383).
- سعدی، مصلح بن عبدالله، کلیات سعدی، مصحح بهاءالدین خرّم شاهی-(تهران: انتشارات دوستان، چاپ هفتم، 1390الف).
- ــــــــــــــــــــــ، گلستان سعدی، به کوشش مظاهر مصفّا-(تهران: زرین و سیمین، چاپ اول، 1390ب).
- سعدی، مصلح بن عبدالله، گلستان سعدی، مقدمه، شرح و تعلیقات حسن احمدی گیوی-(تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات، چاپ دوم، 1386).
- سعدی شیرازی، بوستان سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی-(تهران: شرکت سهامی (خاص) انتشارات خوارزمی، چاپ دوازدهم، آبان ماه 1393).
- ـــــــــــــــــ، گلستان سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی-(تهران: شرکت سهامی (خاص) انتشارات خوارزمی، چاپ دوازدهم، مهرماه 1394).
- سید باقری، سید کاظم، اندیشه‌های سیاسی اسلام و ایران-(قم: مرکز ترجمه و نشر المصطفی، چاپ اول، 1394).
- شعبانی، رضا، تاریخ اجتماعی ایران-(تهران: نشر قومس، چاپ اول، 1379).
- صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات ایران، تلخیص محمد ترابی، ج 2، (خلاصه جلد سوم، بخش اول و دوم)-(تهران: انتشارات فردوسی، چاپ چهارم،1369).
- طباطبایی، سید جواد، درآمدی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران-(تهران: انتشارات کویر، چاپ دهم، 1388).
- علیخانی، علی‌اکبر و همکاران، اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، 19 ج، ج 4-(تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی چاپ اول، بهار 1390).
- فیرحی، داود، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه‌ی علوم انسانی-(قم: مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم (ع)، چاپ هفتم، زمستان 1388الف).
- ـــــــــــــــــ، قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام (دوره میانه)-(تهران: نشر نی، چاپ نهم، 1388ب).
- ـــــــــــــــــ، تاریخ تحول دولت در اسلام-(قم: انتشارات دانشگاه مفید، چاپ سوم، بهار 1388ج).
- قادری، حاتم، اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران-(تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی - دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، چاپ یازدهم، تابستان 1390).
- قرا مصطفی، احمد. ت، تصوف: روزگار تکوین، ترجمه اشکان بحرانی-(قم: انتشارات دانشگاه مفید، چاپ اول، پاییز 1395).
- کاتوزیان، محمدعلی، سعدی شاعر عشق وزندگی-(تهران: نشر مرکز،1385).
- کابلی، عبدالحسین، تاریخ از نگاه دیگر-(تهران: انتشارات نغمه، چاپ اول، پاییز 1379).
- کریمی زنجانی اصل، محمد، امامیه و سیاست در نخستین سده‌های غیبت-(تهران: نشر نی، چاپ اول، 1380).
- کریستن سن، آرتور امانوئل، ایران در زمان ساسانیان (تاریخ ایران ساسانی تا حمله‌ی عرب و وضع دولت و ملت در زمان ساسانیان)، ترجمه رشید یاسمی-(تهران: نگارستان کتاب زرین، چاپ سوم، 1391).
- لمب، هارولد، چنگیز خان امپراتور مقتدر سرتاسر جهان، غلامحسین قراگزلو-(تهران: اقبال، چاپ اول، 1373).
- ـــــــــــــــــ، زندگینامه چنگیز خان مغول، ترجمه رشید یاسمی-(تهران: انتشارات سپهر ادب، چاپ اول، 1389).
- لمبتن، آن، تداوم و تحول در تاریخ میانه، ترجمه یعقوب آژند-(تهران: نشر نی، چاپ اول، 1372).
- لیمبرت، جان، شیراز در روزگار حافظ (شکوهمندی شهر ایرانی در قرون‌وسطی)، ترجمه همایون صنعتی زاده- (شیراز: مؤسسه فرهنگی و پژوهشی دانشنامه فارس، چاپ دوم،1387).
- لین، جورج، ایران در اوایل عهد ایلخان در رنسانس ایرانی، ترجمه سید ابوالفضل رضوی-(تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم، 1390).
- لعل نهرو، جواهر، نگاهی به تاریخ جهان، ترجمه محمود تفضلی،3 ج، ج 1-(تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ چهاردهم، 1387).
- ماسه، هانری، تحقیق درباره سعدی، ترجمه غلامحسین یوسفی و محمد مهدوی اردبیلی-(تهران: انتشارات توس، چاپ دوم،1369).
- مزدا پور، کتایون، اندرزنامه‌های ایرانی- از ایران چه می‌دانم؟(تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول، 1386).
- مظفر، محمدحسین، تاریخ شیعه، ترجمه‌ی محمدباقر حجتی-(تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، چاپ یازدهم، 1387).
- معتضد، خسرو، زندگی و رنج­های سعدی-(تهران: شرکت توسعه کتابخانه­های ایران،1375).
-معین، محمد، فرهنگ فارسی معین-(تهران: انتشارات فرهنگ نما با همکاری انتشارات کتاب آراد، چاپ اول، تک‌جلدی، 1387).
- موحد، محمدعلی، ابن‌بطوطه-(تهران: انتشارات طرح نو، چاپ دوم، 1378).
- موحد، ضیاء، سعدی-(تهران: انتشارات نیلوفر، چاپ پنجم، پاییز 1392).
- میر موسوی، سید علی، بنیاد اندیشه سیاسی در اسلام (از تکوین تا تدوین)-(قم: انتشارات دانشگاه مفید، چاپ اول، بهار 1395).
-میلانی، عباس، تجدد و تجدد ستیزی در ایران (مجموعه مقالات)-(تهران: نشر اختران، چاپ هفتم، 1387).
- هخامنشی، کیخسرو، حکمت سعدی-(تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم،1355).
- یزدان‌پرست لاریجانی، محمد حمید، شرح و ساده‌نویسی گلستان سعدی-(تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ دوم، 1389).
- ــــــــــــــــــ، آتش پارسی درنگی در روزگار، زندگی و اندیشه سعدی، 2 ج، ج 1-(تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ اول،1393).
- یوسفی، غلامحسین، دیداری با اهل‌قلم،2 ج-(تهران: انتشارات علمی، چاپ نهم،1380).
- احمدی، حسین، «سنت شفاهی و تاریخ شفاهی در تاریخ‌نگاری اسلام و ایران»، ماهنامه علمی تخصصی صدای جمهوری اسلامی ایران، سال دهم، 63، مهر 1391، صص 102 ـ 92.
- اللهیاری، فریدون، «قابوس‌نامه عنصرالمعالی و جریان اندرزنامه سیاسی در ایران دوران اسلامی»، مجله علمی- پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره دوم، شماره سی‌ام و سی و یکم، پاییز و زمستان 1381، صص 142-125.
- تولی، جیمز، «روش‌شناسی اسکینر در تحلیل اندیشه سیاسی، ترجمه غلامرضا بهرروزلک»، فصلنامه علمی - پژوهشی علوم سیاسی، شماره 28، زمستان 1383، صص 84 تا 57.
- رجبی، محمدحسن، «مروری کوتاه بر تاریخ‌نگاران و تاریخ‌نگاری‌های معاصر»، ماهنامه سوره، شماره 49 ـ 48، بهمن و اسفند 1389، صص 231 ـ 228.
- رضاقلی (والا)، علی، «سوراخ کژدم «تحلیل تاریخی سعدی از رابطه سیاست و اقتصاد در ایران» شرحی بر گلستان، فصلنامه جامعه و اقتصاد»، سال ششم، شماره بیست و یکم و بیست و دوم، پاییز و زمستان 1388.
- سنگساری، اسماعیل و کرباسی، علیرضا، «تاریخ‌نگاری در ایران باستان، ماهیت و روش آن با توجه به رویکردهای مختلف به مفهوم تاریخ»، فصلنامه‌ی علمی_ پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا (س)، سال بیست و ششم، دوره جدید، شماره‌ی 30، پیاپی 120، تابستان 1395.
- شامیان ساروکلائی، اکبر، «گفتمان سنت در اندرزهای نزاری قهستانی»، مجموعه مقالات همایش ملی، نقد و تحلیل زندگی، شعر و اندیشه حکیم نزاری قهستانی، دانشگاه بیرجند، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، اردیبهشت و خرداد 1393.
- ظهیری­ناو، بیژن و پاک­مهر، عمران، «اندیشه­های سیاسی و حکومتی سعدی در بوستان و گلستان»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 58، تابستان 1387.
- قندهاری، فیروزه، «اندرزنامه‌های کهن و بازتاب آن‌ها در ادبیات سده‌های اولیه اسلامی»، همایش ادبیات تطبیقی خودی از نگاه دیگری، دوره 4، 1385.
Fa.seminars.sid.ir/viwpaper.aspx?id=5170
-کتابی، احمد، «استبداد ستیزی و استبداد نکوهی در آثار سعدی (بخش دوم)»، فصلنامه اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شماره 299، بهار 1394، صص 59-42.
- ملائی توانی، علیرضا، «چشم‌اندازهای نو در تاریخ شفاهی ایران با تأکید بر تاریخ‌نگاری شفاهی»، دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی تاریخ نگری و تاریخ‌نگاری دانشگاه الزهرا (س)، سال بیستم، دوره جدید، شماره 5، پیاپی 84، بهار و تابستان 1389.
- نوذری، حسینعلی و پور خدا قلی، مجید، «روش‌شناسی مطالعه اندیشه سیاسی: متدولوژی کوئنتین اسکینر»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، شماره یازدهم، تابستان 1389
-Haghighat, Seyed Sadegh,<<Persian Mirrors for Princes: Pre-Islamic and Islamic Mirrors Compared>>. http://s-haghighat.ir/en/articles/art/?view=9